Helis Yönü Nedir? Toplumun Görünmez Dönme Açıları Üzerine Sosyolojik Bir Okuma
Bir sosyolog olarak, insan ilişkilerini incelerken sık sık mekanik sistemlere benzetmeler yaparım. Çünkü bir toplumun işleyişi, tıpkı bir makine gibi belirli yönlerde dönen güçlerin etkileşimiyle mümkündür. Bu yazıda, “helis yönü” kavramını yalnızca mühendisliğin değil, aynı zamanda sosyolojinin de bir terimi haline getirerek ele alacağız. Dişlilerin dönme yönü, aslında toplumun dönüşüm yönünü de anlatır. Peki, helis yönü nedir ve bu yön toplumsal yapılar içinde nasıl anlam kazanır?
Helis Yönünün Mekanik Anlamı
Helis yönü, bir helis dişlinin dişlerinin hangi yöne eğimli olduğunu tanımlar. Sağ helis dişli saat yönünde, sol helis dişli ise saat yönünün tersine döner. Bu eğim, dişlilerin birbirine nasıl temas edeceğini, hareketin hangi yönde iletileceğini belirler. Kısacası, bir sistemin işleyişinde yön kavramı sadece fiziksel değil, aynı zamanda düzenleyici bir ilkedir.
Fakat bu teknik tanımın ötesine geçtiğimizde, “helis yönü” toplumsal yapılar açısından da ilginç bir metafor sunar. Çünkü her toplumun kendine özgü bir dönüş yönü, bir eğilim hattı vardır. Kimi toplumlar değişimi sağ helis gibi dışa dönük, ilerlemeci bir yönle sürdürürken; kimileri sol helis gibi içe dönük, koruyucu bir yönü tercih eder. Bu yön, bireylerin davranışlarını, ilişkilerini ve hatta cinsiyet rollerini bile şekillendirir.
Toplumsal Normlar ve Helis Yönü Arasındaki Bağ
Toplumsal normlar, toplumun hangi “yönde” döneceğini belirleyen görünmez kuvvetlerdir. İnsanların neyi doğru, neyi yanlış gördüğü, bu normların oluşturduğu dönme açısına göre değişir. Bu yön, kuşaktan kuşağa aktarılır; bazen küçük bir sapmayla değişir, bazen kökten dönüşür.
Helis yönü, bu anlamda, toplumsal değişimin yönünü temsil eder. Örneğin, bireyselliği ön plana çıkaran Batı toplumları sağ helis yönünde döner gibidir: sürekli dışa, yeniliğe ve bireysel başarıya odaklanırlar. Buna karşılık, topluluk merkezli Doğu kültürleri daha çok sol helis yönünde işler: içe dönük, geleneksel, aidiyet merkezli bir hareket sergiler. Her iki yön de toplumsal işleyişte farklı bir denge noktası yaratır.
Cinsiyet Rolleri: Toplumun Farklı Dişlileri
Helis yönü, toplumsal cinsiyet rollerinde de gözlemlenebilir bir metafor sunar. Erkeklerin toplum içindeki “dönüş yönü”, genellikle dışa dönüktür. Onlar yapısal işlevlerin taşıyıcısı olarak görülür: üretmek, inşa etmek, sağlamak. Erkekler, toplumsal sistemin fiziksel hareketini sürdüren dişlilerdir.
Kadınların yönü ise genellikle içe dönüktür. İlişkisel bağları korumak, duygusal sürekliliği sağlamak, toplumsal dokunun yırtılmasını önlemek gibi rollerle tanımlanırlar. Kadınlar, sistemin içsel dengesini koruyan, sürtünmeyi azaltan helis dişlilerdir. Bu ayrım, biyolojik değil; kültürel bir helis yönüdür. Çünkü toplum, bireylere hangi yöne dönmeleri gerektiğini öğretir.
Bir örnekle açıklayalım: Erkeklerden genellikle iş yerinde başarı, statü ve maddi güç beklenirken; kadınlardan aile içi dengeyi kurmaları, duygusal istikrarı sağlamaları beklenir. Yani toplumun gözünde erkek “hareketin yönü”, kadın ise “hareketin akıcılığı”dır. Ancak modern toplumlarda bu yönlerin iç içe geçmesi, sistemin daha esnek bir hale gelmesini sağlar.
Kültürel Pratikler ve Yön Değiştiren Toplumlar
Her kültürün helis yönü farklıdır ve bu yön tarihsel olaylara, ekonomik koşullara, inanç sistemlerine göre değişir. Örneğin, sanayi devrimiyle birlikte Batı toplumları hızla sağ helis yönüne geçti: üretim, büyüme ve rekabet odaklı bir yapıya dönüştü. Buna karşılık, geleneksel toplumlarda hâlâ sol helis yönü baskındır: dayanışma, aidiyet ve ritüeller ön plandadır.
Günümüzde küreselleşme, toplumların helis yönünü karmaşık bir hale getirmiştir. Artık ne tamamen sağa dönen ne de tamamen sola eğimli bir sistem vardır. İnsanlar hem bireysel tatmini hem de toplumsal aidiyeti aynı anda aramaktadır. Bu, modern dünyanın “çift yönlü helis dişlisi”dir. Kadınlar üretim süreçlerine dahil olurken, erkekler duygusal alanlara daha fazla katılmaktadır. Bu yeni helis düzeni, hem daha karmaşık hem de daha insancıldır.
Helis Yönü ve Toplumsal Dönüşümün Sessiz Devinimi
Helis yönü sadece dönme açısını değil, aynı zamanda etkileşimin doğasını da belirler. Bir dişlinin yönünü değiştirmek kolay değildir; çünkü bu, tüm sistemin yeniden yapılanmasını gerektirir. Toplumlarda da benzer bir durum vardır: toplumsal yönelimleri değiştirmek, bireysel farkındalıkla değil, kolektif dönüşümle mümkündür.
Günümüzde toplumsal hareketler, cinsiyet eşitliği mücadeleleri ve kültürel dönüşümler, toplumun helis yönünü yavaşça yeniden ayarlamaktadır. Artık sistemin her dişlisi, kendi dönme yönünü sorgulamaktadır. Bu sorgulama, belki de en büyük toplumsal değişimin habercisidir.
Sonuç: Her Yön, Yeni Bir Dönüşü Başlatır
“Helis yönü nedir?” sorusu, sadece bir teknik açıklamayla yanıtlanamaz. Bu yön, toplumların, bireylerin ve kültürlerin nasıl döndüğünü, nasıl temas ettiğini, nasıl değiştiğini anlatır. Her birey, kendi dönme yönünü belirlerken aslında toplumsal hareketin parçası olur.
Okuyuculara bir soru bırakmak isterim: Siz hangi yönde dönüyorsunuz? Toplumun sizi ittiği yöne mi, yoksa kendi içsel ritminizin belirlediği yöne mi? Belki de en önemli dönüş, yönümüzü fark ettiğimiz anda başlar.